BENTE KAHAN

Urodzona w 1958  w Norwegii, absolwentka prestiżowych studiów teatralnych na Uniwersytecie w Tel Awiwie oraz Teatralnej i Musicalowej Akademii (AMDA ) w Nowym Jorku.  Od 1981 roku nieprzerwanie występuje na międzynarodowych scenach teatralnych i salach koncertowych.

Na początku swoją karierę związała  mocno z teatrem. Występowała w Teatrze Eksperymentalnym w Tel Awiwie, w adaptacji powieści  pt:„Ad Mawet”  Amosa OZ pt: „Aż do śmierci”, następnie zagrała główną rolę w Izraelskim Narodowym Teatrze Habima w sztuce pt: „ Wczoraj, przedwczoraj” na podstawie  książki pt:„Only Yesterday” noblisty-Samuela Agnona.

W 1983 r. powraca do rodzinnego Oslo i  występuje między innymi w kabarecie pt; „Above the Town” wykonując po raz pierwszy pieśni w języku jidysz. W tym czasie  zagrała w wielu teatrach między innymi w  Norweskim Teatrze Narodowym.  Występowała: w dramacie pt: „Romo i Julia” -Szekspira,

w sztuce pt: „ Czarownice z Salem”- Arthura Millera w adaptacji powieści „Peter Pan” J.M. Barrie, czy w operetce pt: „My Sister and I” – Ralpha Benatzky.

 Fascynacja teatrem skłania ją do pisania własnych scenariuszy.  I tak  w sztuce pt: „ Pokojówki ” ( Les Bonnes) Jeana Genta, gdzie zagra rolę Madame, poznaje norweską reżyserkę teatralną – Ellen Foyn Bruun, z którą  napisze trzy scenariusze  do zagranych przez siebie monodramów.

W ten sposób w 1986 r. powstaje znakomity monodram zatytułowany „Bessie – a bluesical”,  wystawiony najpierw w kilku  teatrach w Norwegii a następnie w wersji  dla Telewizji Norweskiej. Bente Kahan gra  postać słynnej pieśniarki bluesowej Bessie Smith.

Rok 1988 przynosi kolejny scenariusz do monodramu pt ; „Letter without a Stamp ” gdzie zagra dwie role: norweskiej nauczycielki i irańskiej  emigrantki. Spektakl był grany w wielu norweskich miastach dla wielokulturowej publiczności. Do współpracy  z Ellen Foyn Bruun powróci jeszcze  za kilka lat przy pisaniu sztuki pt: „Voices from Theresienstadt”, gdzie zagra role aż pięciu różnych kobiet; więźniarek z getta Theresienstadt

Tymczasem w latach 1990 i 1991 występuje w spektaklu pt : „Little Eyolf” wystawionym dwukrotnie na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym im H. Ibsena, organizowanym przez Norweski Teatr Narodowy. Gdzie swoją rolę zagrała: pierwszego  roku po norwesku a drugiego roku  po angielsku.

W  1990 r. po wielu sukcesach artystycznych, Bente Kahan decyduje się na odważny krok w swojej karierze, sięgając  do  korzeni  postanawia, oddać się bez reszty, tematowi historii dziedzictwa Żydów w Europie.

W tym celu zakłada Teater Dybbuk– Oslo, którego głównym celem jest to – aby poprzez muzykę i teatr, prezentować szerokiej publiczności dorobek kultury i historię Żydów w Europie. Od tego momentu jej twórcze poszukiwania będą silnie związane z kulturą i językiem jidysz oraz z historią holocaustu, a śpiewane pieśni będą  głosem, tych których już nie ma – głosem, który nie pozwoli nam nigdy o nich zapomnieć – jeśli chcemy aby nasz świat stawał się lepszy.

Powstają spektakle, koncerty, płyty z najbardziej znanych można wymienić:

„Yiddishkayt” (koncert i CD) powstał w 1990 r. a w 1991 r. emitowany również w Telewizji Polskiej  na kanale TVP 2, z okazji XII Festiwalu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu.

„Farewell Cracow” w 1992 r. (koncert i CD) pieśni do tekstów żydowskiego poety Mordechaja Gebirtig, wykonywane także w  języku jidysz. Polska premiera odbyła się w Teatrze Współczesnym w Warszawie a norweska w Det Norske Teatret w Oslo, następnie grano go ponad 200 razy- od Nowego Jorku poprzez całą Europę aż do Moskwy. Znakomite recenzje i również adaptacja do programu TVP2.

„Voices from Theresienstadt” 1995 r. (sztuka teatralna i CD) zagrana przez Bente Kahan w wersji: norweskiej, niemieckiej i angielskiej. Spektakl pokazano między innymi: w Skandynawii, w Niemczech  w Holandii, w Londyńskim New End Theatre był  grany aż 5 tygodni, następnie w Izraelu oraz w wielu  miastach w USA, w tym również w Waszyngtonie i w  Nowym Jorku. Spektakl doczekał się także wersji w języku polskim, wyreżyserowany przez Bente Kahan, zagrany przez  polskie aktorki w Synagodze Pod Białym Bocianem we Wrocławiu.  W tym  spektaklu wykorzystano także wiersze napisane w getcie Terezin przez Ilse Weber. Ta niezwykła poetka  stanie się odtąd dla Bente Kahan,  wielką inspiracją a jej wiersz „ Letter to my Child” do którego skomponowała muzykę, stanie się po dziś dzień, sztandarowym utworem wykonywanym na większości jej koncertów.

Bente Kahan& Di Gojim 1997-2000r. (koncert i CD) to wesoła muzyka klezmerska, koncerty przed wielotysięczną widownią w Holandii, Belgii i w Niemczech.

HOME 2000 r. (koncert i CD) to osobisty spektakl o rodzinnych korzeniach z wykorzystaniem materiałów archiwalnych, sięga aż do XIII w. Pieśni w jidysz i ladino a także  w innych językach europejskich. Zawiera autorskie teksty i kompozycje Bente Kahan. Grany na wielu międzynarodowych scenach a niedawno także w Australii i w Hiszpanii.

Sing with us in Yiddish 2004 r (koncert i CD ) występ z dziećmi śpiewającymi piosenki w języku jidysz, gdzie główną role zagrała jej córka  Voja Gleichgewicht, przy akompaniamencie zespołu Chudoba.

Wallstrasse 2007  – autorska sztuka, w której Bente Kahan opisała historię Żydów z Wrocławia, następnie przetłumaczyła i  zagrała w niej w wersji norweskiej jak i w wersji w języku  niemieckim, zaś polska wersja napisana, została dla  dwóch polskich aktorek i czterech muzyków.

Echoes 2008 spektakl taneczny, CDDC Carolyn Dorfman Dance Company- śpiew i kompozycje Bente Kahan. Premiera w Nowym Jorku.

Mendel Rosenbuch 2011  – spektakl dla dzieci w reżyserii Bente Kahan, stworzony na podstawie bajkowych opowieści autorstwa Ilse Weber jak  i tradycyjnych melodii Jidysz, do których napisano nowe teksty.

Songs from the ghetto 2013  ( Pieśni z getta) spektakl teatralny, na podstawie koncertu z 2006 r. o tym samym tytule.

Yidishe mame un andere froyen 2014 – (warsztaty śpiewu i płyta CD) – nagranie Bente Kahan z udziałem grupy 23 wokalistek uczestniczących w  warsztatach śpiewu Jidysz prowadzonych przez nią we Wrocławiu.  Podobne warsztaty Bente prowadziła również w Norwegii, w Holandii, w Niemczech i w Izraelu, w tym dwukrotnie  ze znanym klezmerskim  klarnecistą Giora Feidmanem.

Only a Human Being 2015  ( koncert i CD ) – Bente Kahan śpiewa własne kompozycje  do poezji Tadeusza Różewicza w  przekładzie Joanny Trzeciak. Pokazany w Polsce i  Norwegii.

Yiddish & Ladino 2016  spektakl  z okazji Wrocławskiej  Europejskiej Stolicy Kultury. Bente zaprosiła do wspólnego występu muzyków, wokalistów i tancerzy z wielu krajów.

Why is the world so silent 2017- ( koncert) muzyka i śpiew Bente Kahan do wierszy Ilse Weber, wykonane w wersji niemieckiej oraz angielskiej. Premiera w mieście Goerlitz ( Niemcy).

Unfinished Lives 2017 -koncert z muzykiem Ronen Nissan, związany z wystawą o tym samym tytule.

Surviving Words 2018 – ( koncert solo z gitarą)  zawiera pieśni jidysz  Mordechaja Gebirtig, poezje Ilse Weber po niemiecku a także po angielsku, wiersze Tadeusza Różewicza po angielsku. Koncert zagrany w Niemczech i w Australii.

Bente Kahan & NFM Leopoldinum Orchestra 2019 – Występ solowy z orkiestrą w największej

i najnowocześniejszej sali koncertowej Wrocławia.

MUZYCY

Bente Kahan -zaprasza do współpracy zespoły i muzyków z całego świata, między innymi:

Christian Danowicz (Argentyna/Polska) pierwszy skrzypek Wrocławskiej Orkiestry Leopoldinum,

Ronen Nissan (Izrael/Austria) gitarzysta i aranżer, Marcin Markowicz ( Polska) – koncertmistrz Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Warszawie, Marco Valabrega (Włochy) skrzypek i altowiolista, Greg Wall (USA)  saksofonista i kompozytor, Adam Skrzypek (Polska), kontrabasista, dyrektor muzyczny Teatru Capitol we Wroclawiu, Mirosław Carlos Kaczmarczyk ( Polska/Norwegia) gitara, Igor Pietraszewski (Polska) saksofonista i klarnecista, Tomasz Kaziukiewicz ( Polska) pianista, Georg M. Reiss (Norwegia) klarnecista, saksofonista i aranger, Morten Gunnar Larsen (Norwegia) pianista.

Bente Kahan od wielu lat współpracuje z  dwoma polskimi muzykami: z akordeonistą i pianistą i aranżerem – Dariuszem Świnogą (Polska) oraz  skrzypkiem – Mirosławem Kuźniakiem (Polska). Nagrała z nimi większość swoich płyt i odbyła wiele światowych turne.

ZESPOŁY

Stockholm Klezmer Band Sabbath Hele Veckan (Szwecja), Di Gojim (Holandia), Gjertrud’s Gypsy Orchestra (Norwegia), CDDC Carolyn Dorfman Dance Company ( USA), MishMash (Włochy)

Gypsy 4 (Słowacja).

WOKALIŚCI

Rusó Sala (Katalonia), Rosa Zaragosa ( Hiszpania) Gerard Edery (USA/Polska), Karsten Troyke (Niemcy) oraz aktorka  Anna Blaut ( Polska)

W 2001 roku postanawia  osiąść  we Wrocławiu – rodzinnym mieście swojego męża  Aleksandra Gleichgewichta, który przełożył na język polski teksty literackie, wykorzystywane przez Bente w swoich artystycznych projektach.

Przyjazd do Polski  ugruntował jej misję ambasadorki  historii i dziedzictwa Żydów.

Od 2005 roku jest dyrektorem Centrum Kultury i Edukacji Żydowskiej. W2006 roku założyła Fundację Bente Kahan, której  celem było odnowienie i renowacja Synagogi pod Białym Bocianem (oficjalne otwarcie budynku w 2010 r.) i  stworzenie tam żywotnego ośrodka kultury i edukacji, oraz  odrestaurowanie innych zabytkowych pomieszczeń związanych z dziedzictwem żydowskim we Wrocławiu . Działając poprzez fundację FBK, nieprzerwanie organizuje wiele wystaw, wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych a także  reżyseruje własne spektakle i koncerty, w tym o tematyce holocaustu , które obejrzało wiele tysięcy widzów zarówno z dolnego śląska jak i z innych krajów.

NAGRODY

Bente Kahan otrzymała wiele nagród za swoje dokonania w dziedzinie sztuki jak i  za działalność społeczną i kulturalną:

2019 r. The Bridge Prize mosty- Europejskie miasta Goerlitz / Zgorzelec

2017 r. Honorowy Obywatel Wrocławia

2016 r. Krzyż  na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec

2015 r. Nagroda POLCUL (Australia – Polska)

2013 r. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

2010 r. Niemiecko – Polska Nagroda Kulturalna Dolny Śląsk i Nieder Sachsen  ( Niemcy)

2010 r. Nagroda za promowanie tolerancji, Fundacja na Rzecz Tolerancji ( Polska)

2006 r. Nagroda Prezydenta Wrocławia ( Polska)

2000 r. Garantiinntekt for kunstnere – dożywotne stypendium dla artystów przyznane

Przez Norweską Radę Sztuki, z którego zrezygnowała od kiedy zamieszkała  w Polsce.

1999 r. Josefines Visepris – nagroda za rzucenie nowego światła na europejską tradycję.      ballady. ( Norwegia)

RECENZJE PRASOWE

„Nie może być wielu na tej ziemi, którzy mogą stworzyć równie potężne koncerty jak Bente Kahan” Nordlys, Norwegia

„Bente Kahan sprawia, że ​​jej muzyka szybuje nad sceną, jak niebieski ptak miłości”.

Expressen, Szwecja

„Wzruszająca podróż w czasie i przestrzeni i z powrotem w głąb duszy i serca ….. ” Arbejderen, Dania

„… piękny, inteligentny… wspaniały artysta”.

Gazeta Wyborcza, Polska

„Bente Kahan jest divą muzyki żydowskiej”. Mitteldeutsche Zeitung, Niemcy

„Tego się  słucha z bijącym sercem”.

 DieZeit, Niemcy

„To nie tylko porusza ale i podnosi na duchu”

DieWelt, Niemcy

„Tego wieczoru tyle boskości płynęło od Niej w kierunku publiczności”.

Berliner Zeitung, Niemcy

„…Nieprzerwanie  imponujący”

Die Tageszeit, Niemcy

„Przenikające aż do trzewi”

Time Out, Wielka Brytania

„Publiczność oszalała, prawie unosząc dach z teatru”.

De Volkskrant, Holandia

„Wrażliwość  Bente Kahan przynosi piękność”

Zwolsche Courant, Holandia

„Z oszałamiającym kunsztem… wspaniały monodram…”

The Jewish Press Magazine, USA

Filmy video

BenteKahan with NFM LeopoldiniumOrchestra – 12.10.2019 Wroclaw

„List do mojego syna” Ilse Weber tekst, BenteKahan muzyka

[1] Gazeta Mitteldeutsche Zeitung

[2]GazetaExpressen